Για το πώς έκαναν την επανάσταση του 1821, τι κράτος ήθελαν , ποια κοινωνία οραματίζονταν , από ποια ιδανικά διακατέχονταν οι σκλαβωμένοι Έλληνες εκείνης της εποχής, καλό θα είναι ( πιστεύω ) να αφήσουμε τα γραπτά τους να μιλήσουν . Εμείς μόνο να τα αφουγκραστούμε . Τα γραπτά τους είναι απλά , σαφή και σοφά, σε τέτοιο βαθμό, που καθιστούν κάθε προσπάθεια « ερμηνείας» μάλλον περιττή . Αυτή βέβαια είναι καθαρά προσωπική στάση και πεποίθηση και ως εκ τούτου δεσμευτική μόνο για εμένα. Μεταφέρω λοιπόν, αυτούσιες κάποιες θέσεις και σκέψεις δύο πρωτεργατών της εθνικής παλιγγενεσίας:
ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ: ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ «ΤΑ ΔΙΚΑΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ»
- Όλοι χωρίς εξαίρεση έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα .
- Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή με την οποία λάμπουν όλα τα ελεύθερα έθνη.
- Όλοι οι άνθρωποι , Χριστιανοί και Τούρκοι , κατά φυσικόν λόγον είναι ίσοι .
- Όλον το έθνος αδικείται , όταν αδικείται ένας μόνος πολίτης.
- Το δίκαιον του να φανερώνωμεν την γνώμη μας και τους συλλογισμούς μας , τόσον με την τυπογραφείαν , όσον και με άλλον τρόπον δεν είναι εμποδισμένον.
- Κανένας δεν έχει το δίκαιον να στοχάζεται τον εαυτόν του απαραβίαστον περισσότερον από τους άλλους .
- Ο Νόμος είναι εκείνη η ελευθέρα απόφασις οπού με την συγκατάθεσιν όλου του λαού έγινεν .
- Ο Νόμος είναι ο αυτός( ο ίδιος) δια το πταίσμα και αμετάβλητος , ήγουν δεν παιδεύεται ο πλούσιος ολιγώτερον και ο πτωχός περισσότερον δια το αυτό σφάλμα , αλλά ίσια-ίσια .
- Το ηθικόν σύνορον της ελευθερίας είναι τούτο το ρητό: Μη κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουν .
- Όταν η διοίκησις βιάζη ,αθετή , καταφρονή τα δίκαια του λαού και δεν εισακούη τα παράπονά του το να κάμη ο λαός ή κάθε μέρος του λαού επανάστασιν, είναι το πλέον ιερόν από όλα τα δικαιά του και το πλέον απαραίτητον από όλα τα χρέη του.
ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ : «ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ»
«…Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί, να την φυλάμεν κι’ όλοι μαζί ( την πατρίδα) και να μην λέγη ούτε ο δυνατός « εγώ» ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέει ο καθείς «εγώ»; Όταν αγωνιστή μόνος του και φκειάση, ή χαλάση , να λέγη «εγώ» . Όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν , τότε να λέμε «εμείς». Είμαστε εις το «εμείς» και όχι εις το «εγώ». ….»
« …Έγραψα γυμνή την αλήθεια , να ειδούνε όλοι οι Έλληνες ν’αγωνίζονται δια την πατρίδα τους, δια την θρησκεία τους , να ιδούνε και τα παιδιά μου και να λένε : . «έχομεν αγώνες πατρικούς , έχομεν θυσίες», αν είναι αγώνες και θυσίες. …….Όχι όμως να φαντάζωνται για τα κατορθώματα τα πατρικά , όχι να πορνεύουν την αρετή και να καταπατούν τον νόμο και …να ‘χουν την επιρροή για ικανότη.
Γιάννης Βαϊόπουλος
Μαθηματικός.