Το Γενικό Νοσοκομείο Καρδίτσας στα πλαίσια της συνεχιζόμενης ενημέρωσης, στήριξης και ευαισθητοποίησης των πολιτών και σε συνεργασία με το επιστημονικό προσωπικό του υποστηρίζει τη δημοσίευση ενημερωτικών άρθρων και ομιλιών. Το παρακάτω άρθρο δημοσιεύεται σε συνεργασία με το εξωτερικό ιατρείο των ψυχολόγων που έχουν επιμεληθεί τη συγγραφή του άρθρου. Ενημερώνουμε επίσης το κοινό ότι το εξωτερικό ιατρείο ψυχολόγων λειτουργεί πρωινά τις ημέρες Τρίτη – Πέμπτη – Παρασκευή και για ραντεβού μπορείτε να απευθύνεστε στο 1535.
ΚΡΙΣΕΙΣ ΠΑΝΙΚΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥΣ
«Η κυρία Χ. ενώ οδηγούσε το αυτοκίνητό της ένιωσε ταραχή και τα χέρια της να τρέμουν, στη συνέχεια άρχισε να τρέμει σε ολόκληρο το σώμα, να αισθάνεται ταυτόχρονα να φλέγεται και να κρυώνει και την έλουσε ιδρώτας παντού. Ένιωσε ένα πολύ δυσάρεστο σφίξιμο στο στήθος και το στόμα της στέγνωσε. Παράλληλα ένιωσε να μουδιάζει -στο πρόσωπο, τα χέρια, τα πόδια- και νόμιζε ότι θα πεθάνει ή ότι τρελαίνεται. Πάρκαρε το αυτοκίνητό της στην άκρη του δρόμου και τηλεφώνησε πανικόβλητη στο σύζυγό της για να έλθει να την πάει στο νοσοκομείο». Μετά από μια σειρά εξετάσεων που έκανε και βγήκαν αρνητικές της είπαν τελικά ότι είχε πάθει «κρίση πανικού».
Όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια ακούμε τον όρο «κρίσεις πανικού» ως ένα πρόβλημα που απασχολεί και βασανίζει ανθρώπους που είναι γύρω μας, δίπλα μας, πολύ κοντά. Ένα πρόβλημα που κάνει δύσκολη τη ζωή πολλών νέων ανθρώπων. Τι σημαίνει όμως ο όρος «κρίσεις πανικού», τι είδους διαταραχή είναι αυτή, ποια είναι τα αίτια, τα συμπτώματα, οι συνέπειες και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί;
«Χτυπάει» αναπάντεχα
Μερικές φορές η κρίση πανικού έρχεται ξαφνικά, σε ανύποπτο χρόνο, αναπάντεχα. Άλλοτε πάλι έρχεται μετά από μια αρχική περίοδο αυξημένου άγχους, γενικευμένης ανησυχίας, έντασης ή θλίψης. Μπορεί επίσης να αποτελεί σύμπτωμα της κατάθλιψης ή μιας φοβίας (για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που πάσχει από κλειστοφοβία μπορεί να πάθει μια κρίση πανικού, αν βρεθεί σε ένα μέρος που το αισθάνεται κλειστό και ασφυκτικό). Μπορεί όμως να συμβεί και το αντίστροφο, να ξεκινήσει δηλαδή μια φοβία επειδή κάποιος έπαθε μια κρίση πανικού, π.χ. στο αεροπλάνο, σε ένα ψηλό κτίριο, στο ασανσέρ ή ανάμεσα στο πλήθος. Όπως και να είναι, πάντως, όταν έρχεται η κρίση πανικού, είναι μία από τις πιο δυσάρεστες και αγωνιώδεις καταστάσεις που μπορεί να βιώσει ένας άνθρωπος. Περίπου το 1-4% του πληθυσμού παθαίνει κάποια στιγμή στη ζωή του κρίσεις πανικού σε διαφορετικές ηλικίες. Η συχνότητα πάντως είναι μεγαλύτερη σε ανθρώπους μεταξύ 20 και 35 ετών. Πολλοί άνθρωποι, έχουν μόνο μία ή δύο κρίσεις πανικού στη διάρκεια της ζωής τους αλλά στις περιπτώσεις επαναλαμβανόμενων και απροσδόκητων κρίσεων πανικού έχουμε μία κατάσταση που ονομάζεται διαταραχή πανικού
Συμπτώματα
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω οι κρίσεις πανικού συνήθως αρχίζουν ξαφνικά, χωρίς προειδοποίηση και μπορούν να προκύψουν σχεδόν σε οποιαδήποτε στιγμή, όταν οδηγείτε το αυτοκίνητο, στα ψώνια, όταν κάθεστε στον καναπέ ακόμα και όταν κοιμάστε. Έχουν πολλές παραλλαγές, αλλά τα συμπτώματα συνήθως κορυφώνονται μέσα σε 10 λεπτά και μετά αρχίζουν να υποχωρούν.
Οι κρίσεις πανικού περιλαμβάνουν κάποια από τα ακόλουθα συμπτώματα: Αίσθηση κινδύνου, Φόβο θανάτου ή απώλειας ελέγχου, Ταχυκαρδία, Εφίδρωση, Τρόμο, Δύσπνοια (αίσθηση ότι δεν μας επαρκεί ο αέρας που αναπνέουμε), Υπεραερισμό (γρήγορη αναπνοή), Ρίγος, Εξάψεις, Ναυτία, Κοιλιακές κράμπες, Πόνο στο στήθος, Πονοκέφαλο, Ζάλη, Λιποθυμία, Σφίξιμο στο λαιμό, Προβλήματα στην κατάποση
Ένα από τα χειρότερα πράγματα στις κρίσεις πανικού είναι ο έντονος φόβος, ότι θα ακολουθήσει μία επόμενη παρόμοια ή χειρότερη εμπειρία. Μάλιστα, οι ειδικοί αναφέρουν ότι ο φόβος μπορεί να είναι τόσο έντονος, που ενδεχομένως να παρουσιάσετε άλλες φοβίες, όπως για παράδειγμα αγοραφοβία
Η «οδύσσεια» με τους γιατρούς
Τα συμπτώματα είναι τόσο έντονα και επώδυνα, ώστε οι περισσότεροι άνθρωποι που παθαίνουν για πρώτη φορά κρίση πανικού πιστεύουν ότι έχουν πάθει έμφραγμα, εγκεφαλικό ή νομίζουν ότι κάτι τους συμβαίνει και «τρελαίνονται». Κατά συνέπεια, πολύ συχνά, αν δεν έχουν ακούσει οι ίδιοι τίποτα για τις κρίσεις πανικού και αν δεν βρεθεί κάποιος που να γνωρίζει και να τους ενημερώσει, αρχίζουν να πηγαίνουν στους γιατρούς και να κάνουν εξετάσεις, ώσπου κάποια στιγμή, μετά από μια «οδύσσεια» επισκέψεων σε ιατρεία και νοσοκομεία, εξετάσεων και αναλύσεων, οι ειδικοί να διαγνώσουν ότι δεν υπάρχουν οργανικά αίτια για τα συμπτώματα αυτά και άρα μάλλον πρόκειται για μια κρίση πανικού.
Πού οφείλονται οι κρίσεις
Μιλώντας για κρίσεις πανικού, αλλά και για άλλες αγχώδεις διαταραχές, όπως οι φοβίες, είναι καλύτερα να μιλάμε για καταστάσεις που τις προκαλούν, αφορμές και τρόπους που κλιμακώνεται ο φόβος και οδηγεί στην κρίση, παρά για αίτια, καθώς αυτά είναι πράγματι δύσκολο να εντοπιστούν με σαφήνεια και βεβαιότητα. Oι επιστήμονες πραγματικά δεν ξέρουν γιατί ορισμένοι αναπτύσσουν αγχώδεις διαταραχές και άλλοι όχι. Παράγοντες ωστόσο που συμβάλλουν στην ανάπτυξη τέτοιων διαταραχών μπορεί να είναι οι ακόλουθοι:
- Σημαντικά γεγονότα (κυρίως δυσάρεστα, αλλά σπανιότερα και ευχάριστα) που επιφέρουν αλλαγές στον τρόπο ζωής, τις συνήθειες, τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας (ένας θάνατος, ένα διαζύγιο αλλά και μία γέννηση μωρού)
● Χρόνιες, υφέρπουσες καταστάσεις έντασης και άγχους, όπως για παράδειγμα χρόνια προβλήματα υγείας στο άμεσο περιβάλλον, ένας γάμος που δεν πηγαίνει καλά, δυσαρέσκεια και ένταση στον επαγγελματικό τομέα, ανεργία, οικονομικά προβλήματα και συνηθέστερα ο συνδυασμός περισσοτέρων τέτοιων καταστάσεων
● Κάποιες ουσίες ή φάρμακα, όπως π.χ. οι αμφεταμίνες, η κοκαΐνη, ή ορισμένα υπνωτικά χάπια. Συνήθως οι διαταραχές σταματούν όταν σταματήσει η λήψη των ουσιών αυτών. - Η κατάθλιψη: Άνθρωποι που πάσχουν από κατάθλιψη παρουσιάζουν συχνά και κάποια αγχώδη διαταραχή. Πολλές φορές δεν είναι εύκολο να πούμε αν η κατάθλιψη προϋπήρχε ή αν παρουσιάστηκε ως συνέπεια των κρίσεων πανικού ή της φοβίας.
- Οικογενειακό περιβάλλον: Παρατηρείται ότι είναι μεγαλύτερες οι πιθανότητες να πάθουν κρίσεις πανικού ή φοβίες άνθρωποι στων οποίων την άμεση οικογένεια υπάρχουν συγγενείς που πάσχουν ή έπασχαν κάποτε κι αυτοί. Αυτό σχετίζεται και με τη διαδικασία της μάθησης, των τρόπων δηλαδή που έχει διδαχθεί κάποιος (ή μιμηθεί) από τους γύρω του (κυρίως τους γονείς) να αντιμετωπίζει καταστάσεις που προκαλούν φόβο. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί κάποιος να μάθει να φοβάται, π.χ. το ύψος, απλά και μόνο βλέποντας τη μητέρα του να το φοβάται. Επίσης μέσα στην οικογένεια χτίζεται η εμπιστοσύνη κάποιου στον εαυτό του και η θετική του αυτοεικόνα Άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση και αρνητική αυτοεικόνα είναι πιο επιρρεπείς σε αγχώδεις διαταραχές.
- Η ιδιοσυγκρασία: Υπάρχουν άνθρωποι ήρεμοι και άνθρωποι πιο νευρικοί, άνθρωποι που έχουν μεγάλη προσαρμοστικότητα και αντοχή και άλλοι που «τσιτώνουν» με το παραμικρό, όπως υπάρχουν μωρά πιο ευερέθιστα από άλλα. Ακόμη κι αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι ένας γενικά ήρεμος άνθρωπος δεν μπορεί να έχει κάποιες φοβίες, κατά κανόνα όμως αυτές δεν θα πάρουν τις διαστάσεις που παίρνουν σε έναν πιο αγχώδη άνθρωπο. Γενικά, πάντως, άνθρωποι με υψηλό επίπεδο ευερεθιστότητας και χαμηλή ικανότητα προσαρμογής είναι πιο επιρρεπείς στο φόβο και το άγχος.
Πώς μπορεί να ξεκινήσει μία κρίση;
Οι αφορμές για να ξεκινήσει μία κρίση πανικού μπορεί να είναι εξωτερικές ή εσωτερικές. Έτσι λοιπόν κάποιες σωματικές ενοχλήσεις (σφίξιμο στο στομάχι, ταχυπαλμία, τρέμουλο, δύσπνοια) -που μπορεί να προκληθούν από διάφορες αιτίες, όπως είναι για παράδειγμα η ανησυχία πριν από ένα αγχογόνο γεγονός (εξετάσεις, ένα ταξίδι, μια σημαντική συνάντηση κλπ.), η ταραχή λόγω ενός καβγά ή μιας προσβολής, αλλά και απλά το λαχάνιασμα μετά από σωματική άσκηση- μπορεί να μεγεθυνθούν από έναν αγχώδη άνθρωπο, να τον φοβίσουν και να οδηγήσουν εντέλει στον πανικό. Πολλές φορές (όπως όταν παθαίνει κάποιος μία κρίση πανικού καθισμένος στο σαλόνι του σπιτιού του) φαινομενικά δεν συντρέχει κανένας λόγος αναστάτωσης. Παρ’ όλα αυτά και κάποιες «εσωτερικές καταστάσεις», όπως αρνητικές σκέψεις («Δεν καταφέρνω τίποτα»), έμμονες ιδέες («Θα πάθω σίγουρα έμφραγμα, όπως ο πατέρας μου») ή και αλλαγές στην αίσθηση του σώματος (αν π.χ. το έργο στην τηλεόραση έχει μια σκηνή αγωνίας που αυξάνει αμυδρά τους χτύπους της καρδιάς), μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα τέτοια που κλιμακούμενα να οδηγήσουν στον πανικό.
Αντιμετώπιση
Oι κρίσεις πανικού, όπως και οι άλλες αγχώδεις διαταραχές, μπορούν να θεραπευτούν και δεν υπάρχει κανένας λόγος ένας άνθρωπος να υποφέρει χρόνια από αυτές, πιστεύοντας ότι θα φύγουν από μόνες τους ή θα καταφέρει να τις καταπολεμήσει μόνος του. Εκτός, βέβαια, αν πρόκειται για πολύ περιορισμένες φοβίες ή ελαφριές κρίσεις άγχους σε καταστάσεις ιδιαίτερης συναισθηματικής φόρτισης, οι οποίες τότε δεν αποτελούν και διαταραχή. Όταν όμως οι πανικοί τείνουν να περιορίσουν και να δυσκολέψουν πολύ τη ζωή ενός ανθρώπου, τότε πρέπει να απευθυνθεί σε έναν ψυχίατρο ή ψυχολόγο για να ζητήσει βοήθεια.
- Στην αντιμετώπιση των κρίσεων πανικού πολύ ανακουφιστική και αποτελεσματική μπορεί να είναι καταρχήν η χορήγηση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, που γίνεται κατά κανόνα από έναν ψυχίατρο.
- Πολύ καλά αποτελέσματα μπορεί επίσης να έχουν διάφορα είδη ψυχοθεραπείας. Ιδιαίτερα αποτελεσματικός έχει αποδειχτεί ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής με ψυχοθεραπεία.
- Oι συμπεριφοριστικές-γνωσιακές ψυχοθεραπείες αποσκοπούν στο να βοηθήσουν τον άνθρωπο που πάσχει από κρίσεις πανικού να αναγνωρίσει και να αποδυναμώσει τις αρνητικές σκέψεις και συμπεριφορές που προκαλούν και κλιμακώνουν το αίσθημα του φόβου και του πανικού. Εστιάζουν στο να μάθει να χαλαρώνει, να ελέγχει τα συμπτώματα, αλλά και να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις στις οποίες φοβάται ότι θα πάθει κρίση χωρίς να τις αποφεύγει.
- Οι τεχνικές χαλάρωσης που μπορεί να προσφέρει η γιόγκα, η ύπνωση, το χαλαρωτικό μασάζ, οι ασκήσεις αναπνοής, είναι δυνατόν να αποβούν πολύ βοηθητικές για τους ανθρώπους που πάσχουν από αγχώδεις διαταραχές.
Μερικοί τρόποι αυτοβοήθειας σε περίπτωση κρίσης πανικού:
- Αν έχετε την αίσθηση, ότι μπαίνετε σε ένα περιβάλλον κρίσης πανικού ή ανασαίνετε γρήγορα, προσπαθήστε να πάρετε αργές αναπνοές με τη βοήθεια μίας χαρτοσακούλας ή δημιουργώντας με τα χέρια σας μια «φωλιά». Παρόλο που αισθάνεστε, ότι δεν μπορείτε να ανασάνετε, το πιο πιθανό είναι να αναπνέετε περισσότερο από όσο χρειάζεται, λαμβάνοντας υπερβολικό οξυγόνο, κάτι που σας δημιουργεί ζάλη. Η χαρτοσακούλα θα διατηρήσει το οξυγόνο σε φυσιολογικά επίπεδα.
- Αλλάξτε τρόπο ζωής. Η άσκηση είναι ένας καλός τρόπος να «καταναλώνετε» την επιπλέον αδρεναλίνη που διαθέτετε. Αποφύγετε το κάπνισμα και το αλκοόλ, προσπαθήστε να τρώτε με πρόγραμμα και κρατηθείτε μακριά από τα επεξεργασμένα τρόφιμα και ροφήματα, προκειμένου να κρατήσετε τα επίπεδα του σακχάρου φυσιολογικά.
- Μην προσπαθήσετε να …παλέψετε την κρίση πανικού. Κάτι τέτοιο, απλά θα αυξήσει τα επίπεδα αδρεναλίνης. Αντίθετα αποδεχτείτε ότι το αίσθημα πανικού θα έρθει και θα φύγει. Μπορείτε να κάνετε «πρόβες» υποδυόμενοι, ότι όντως παθαίνετε κρίση πανικού για να εξασκηθείτε, σε περίπτωση που συμβεί.
- Μην καλύπτετε τα συναισθήματά σας. Εκμυστηρευτείτε στον/ στη σύντροφό σας, σε έναν φίλο σας, την οικογένεια σας ή ακόμα και έναν ειδικό ό,τι σας απασχολεί, διευκολύνοντας τον εαυτό σας να απαλλαγεί από τα υπερβολικά συναισθήματα.
- Όταν συμβεί η κρίση πανικού, προσπαθήστε να επικεντρωθείτε σε κάτι «έξω» από τον εαυτό σας. Ακούστε λίγη μουσική ή ασχοληθείτε με κάτι που σας ευχαριστεί, περιμένοντας τα συμπτώματα να υποχωρήσουν.
- Μάθετε μία τεχνική χαλάρωσης. Αρχικά κλείστε τα μάτια σας και αναπνεύστε αργά και βαθιά. Σκεφτείτε ευχάριστα και καθημερινά πράγματα και πρόσωπα.
- Πείστε τον εαυτό σας, ότι τα συμπτώματα που παρουσιάζετε δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα υπερευαίσθητο νευρικό σύστημα. Πρόκειται απλά για παροδικά συναισθήματα, τα οποία δεν είναι ούτε επιζήμια, ούτε επικίνδυνα για την υγεία σας.
- Μειώστε όσο μπορείτε την έκθεσή σας σε αγχωτικές καταστάσεις. Επίσης ασκηθείτε στη διεκδικητική συμπεριφορά, να είστε πάντα προετοιμασμένοι να εκφράσετε τις ανάγκες σας στον κοινωνικό σας περίγυρο και να υποστηρίξετε τον εαυτό σας.
Μπουρνούδη Ευρυδίκη, ΜScΨυχολόγος
Εξωτερικό Ιατρείο Ψυχολόγων, Γενικό Νοσοκομείο Καρδίτσας