Η αξία των ντόπιων ποικιλιών και η ανάγκη για τη διάσωση, διάδοση και χρήση τους αναδείχτηκαν κατά τη διάρκεια της ημερίδας με «Βιοποικιλότητα στη γεωργία» που πραγματοποιήθηκε, το πρωί της Κυριακής 3 Μαϊου, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας, στα πλαίσια της 4ης Εαρινής Γιορτής της Φύσης που διοργάνωσε η ΟικόΣφαιρα (κίνηση για το περιβάλλον, τον άνθρωπο και την ποιότητα ζωής), μαζί με το Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων – Γενική Γραμματεία Πολιτισμού – Εφορεία Αρχαιοτήτων Καρδίτσας και με συνδιοργανωτές την Περιφέρεια Θεσσαλίας – Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας, το Δήμο Καρδίτσας, το Δήμο Αργιθέας, την ΑΝ.ΚΑ. Α.Ε. – Europe Direct Καρδίτσας, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μουζακίου και το Σύλλογο Φίλων Αρχαιολογικού Μουσείου Καρδίτσας.
Το κοινό καλωσόρισε εκ μέρους της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καρδίτσας ο αρχαιολόγος κ. Κώστας Βουζαξάκης και ακολούθησε η παρουσίαση των εξής θεμάτων :
α) «Συλλέγοντας τους σπόρους του παρελθόντος μας: μια συνοπτική ματιά στο ερευνητικό πεδίο της αρχαιοβοτανικής». Ομιλήτρια: Γεωργία Κοτζαμάνη – Αρχαιολόγος – Αρχαιοβοτανολόγος – Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων.
β) «Τοπικές ποικιλίες αμπέλου. Η σημασία τους στον χαρακτήρα του ελληνικού αμπελώνα. Η περίπτωση του Ν. Καρδίτσας». Ομιλητής: Θανάσης Καραθάνος – Πρόεδρος Ένωσης Ελλήνων Οινολόγων – Βιοκαλλιεργητής.
γ) «Παραδοσιακές ποικιλίες και βιοποικιλότητα». Ομιλητής: Ευάγγελος Αβδελάς – Γεωπόνος – Μέλος Πελίτι – Ιδρυτικό μέλος των γεωπόνων του κόσμου
Ας δούμε τα βασικότερα σημεία των παραπάνω εισηγήσεων :
«Συλλέγοντας τους σπόρους του παρελθόντος μας: μια συνοπτική ματιά στο ερευνητικό πεδίο της αρχαιοβοτανικής» (Γεωργία Κοτζαμάνη)
Νεολιθική οικονομία
Δημητριακά: μονόκοκκο και δίκοκκο σιτάρι και κριθάρι. Έμφαση στη χρήση του μονόκοκκου σιταριού στη Βόρεια Ελλάδα έναντι του δίκοκκου στη Νότια Ελλάδα. Καταγραφή ενός νέου είδους (πιθανόν Tr. timopheevi) σε θέσεις της Β. Ελλάδας.
Όσπρια: φακή, ρόβι, κουκί, μπιζέλι, βίκος. Σταθερή παρουσία στις αρχαιοβοτανικές συγκεντρώσεις. Σημαντική πηγή πρωτεϊνών στην προϊστορική διατροφή.
Φρούτα και καρποί: σύκο, σταφύλι, ελιά, βατόμουρο, μήλο, αχλάδι, προύνος, σαμπούκος, κράνο, βελανίδι, αμύγδαλο, φουντούκι, αγριομελικουκιά, σχοίνος, άρκευθος κλπ. Ενδείξεις για έναρξη καλλιέργειας του λιναριού και για παραγωγή κρασιού από τα τέλη της Νεολιθικής εποχής (ευρήματα καταλοίπων οινοποίησης από το Ντικίλι Τας τέλη 5ης χιλιετίας π.Χ.).
Άγρια χλωρίδα: μεγάλη ποικιλία φυτών που παραπέμπουν σε διαφορετικά οικοσυστήματα και δίνουν πληροφορίες για το περιβάλλον των διαφόρων αρχαιολογικών θέσεων και τους τρόπους εκμετάλλευσής του. Κάποια από αυτά πιθανώς συλλέγονταν και χρησιμοποιούνταν στις καθημερινές δραστηριότητες ανάλογα με τις ιδιότητές τους. Άλλα εντοπίζονται ως συστατικά της κοπριάς των ζώων που φυλάσσονταν στους οικισμούς και μας πληροφορούν για το περιβάλλον βόσκησης.
«Παραδοσιακές ποικιλίες και βιοποικιλότητα» (Ευάγγελος Αβδελάς)
Αιτία εξαφάνισης ντόπιων ποικιλιών
- Βγήκαν νέες πιο παραγωγικές ποικιλίες
- Οι ντόπιες ποικιλίες δεν έδειχναν μεγάλη διαφορά με τη προσθήκη λιπασμάτων
- Η νέα αγορά ζητά ομοιομορφία στο προϊόν, την τυποποίηση, κλπ.
Επήλθε ανταγωνισμός σε μεγαλύτερες αγορές (εκτός των τοπικών αγορών), λόγω κυρίως του κόστους
- Οι αγορές δεν θέλουν ή δεν μπορούν να προσφέρουν καλύτερη ποιότητα με χαμηλότερο κόστος
Αξία των ντόπιων ποικιλιών
- Θεωρούνται κατάλληλες για την οργανική (βιολογική) γεωργία
- Διευρύνουν τη γενετική βάση, με τη συμμετοχή τους σε προγράμματα βελτίωσης σαν γονείς
- Έχουν υψηλή κληρονομικότητα
- Έχουν υψηλή διατροφική αξία (θρεπτικότητα), άρωμα και γευστική ποιότητα.
- Η βασική τους δυνατότητα είναι η προσαρμοστικότητα στο χρόνο και στις κλιματικές αλλαγές.
Τα συμπεράσματα των επιστημόνων
- Αξιοποίηση των δυνατοτήτων των τοπικών ποικιλιών, με την είσοδό τους στη βελτιωτική διαδικασία και τη δημιουργία ποικιλιών που θα συνοδεύονται από όλες τις αειφόρους τεχνικές της γεωργίας, όπως αμειψισπορά, συγκαλλιέργεια, μείωση λιπασμάτων- φαρμάκων και πιο συγκεκριμένα:
- Την επιστροφή τους στην καλλιέργεια ως εμπορικές ποικιλίες, αναβαθμίζοντάς τες
- Την εγγραφή τους ως ποικιλίες Π.Ο.Π., με στοιχειώδη, βελτιωτική παρέμβαση
- Την χρησιμοποίηση τους, ως γονείς, σε διασταυρώσεις και ενσωμάτωση
των δυνατοτήτων τους στους απογόνους, δηλαδή στις εμπορικές
ποικιλίες που θα προκύψουν.
- Τέλος, την εισαγωγή τους στα κανάλια εμπορίας για να φθάσουν στα χέρια του αγρότη.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε εμείς
- Με την καθημερινή μας Διατροφή (ελληνικό λάδι, κρέας, ψάρι- πρωινό με ψωμί, φρούτα κλπ.)
- Με την προτροπή μας προς άλλους, για καλλιέργεια βασικών προϊόντων διατροφής όπως π.χ. σιτάρι, καλαμπόκι, κηπευτικά, φρούτα κλπ.
- Με εμβολιασμό για τη διάσωση των οπωροφόρων δένδρων
- Με την οργάνωση γευσιγνωσίας κρασιού και τοπικών εδεσμάτων, κατά περιοχές
- Με την αποφυγή χρήσης γεωργικών φαρμάκων
«Τοπικές ποικιλίες αμπέλου. Η σημασία τους στον χαρακτήρα του ελληνικού αμπελώνα. Η περίπτωση του Ν. Καρδίτσας»(Θανάσης Καραθάνος)
Ο αμπελώνας της Καρδίτσας
- Δεκάδες αυτόχθονες ποικιλίες σταφυλιών, πολλές υπό εξαφάνιση (πόλεμοι, μετανάστευση, φυλλοξήρα, εγκατάλειψη, κοινοτικά προγράμματα εκρίζωσης, κρατική –και όχι μόνο- διαχρονική ανεπάρκεια στην οργάνωση και ανάπτυξη της αμπελοκαλλιέργειας) • Η αμπελοκαλλιέργεια αποτελεί παραδοσιακή ασχολία των κατοίκων των ορεινών και των ημιορεινών περιοχών των Αγράφων• Μεγάλη παράδοση και στη τέχνη της απόσταξης
Οι αμπελουργικές ζώνες του Νομού Καρδίτσας
- Μεσενικόλα – Μοσχάτο – Μοορφοβούνι, οι αμπελώνες των οποίων, συνιστούν τη ζώνη Ονομασίας Προέλευσης Ανώτερης Ποιότητας (ΟΠΑΠ) Μεσενικόλα. • Δαφνοσπηλιάς – Παλιουρίου – Κέδρου• Μητρόπολης – Αγίου Γεωργίου • Μουζακίου – Φαναρίου, όλες στις πλαγιές και τους πρόποδες των Αγράφων.
Τοπικές ποικιλίες αμπέλου
Μπατίκι : Χαμηλή σε οξύτητα λευκή ποικιλία της κεντρικής και της Βόρειας Ελλάδας, το μπατίκι παλαιότερα έδινε σταφύλια για επιτραπέζια χρήση αλλά και παραγωγή τοπικών κρασιών. Ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο στην περιοχή της Καρδίτσας και αποτελούσε τη βασικότερη λευκή ποικιλία
Μαύρο Μεσενικόλα : Λίγες ποικιλίες έχουν το προνόμιο της αποκλειστικής καλλιέργειάς τους σε μία μόνο περιοχή. Σύμφωνα με την παράδοση, η ερυθρή ποικιλία μαύρο μεσενικόλα, πήρε το όνομά της από τον Ενετό αξιωματούχο Μεσιέ Νικόλας (μεσενικόλα) που τη φύτεψε στην περιοχή του ομώνυμου χωριού.
Λημνιώνα : Η λημνιώνα προέρχεται από τη Θεσσαλία και ειδικότερα από την περιοχή της Καρδίτσας. Σήμερα, λόγω του υποσχόμενου προφίλ της, καλλιεργείται σε όλη τη Θεσσαλία και διαδόθηκε σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, συχνά όμως πειραματικά.
Μαύρο Μοσχάτο : Είναι μία από τις λίγες ποικιλίες που οινοποιούνται και παράλληλα καταναλώνονται ως επιτραπέζιες, γιατί έχει νόστιμο σταφύλι, με έντονο άρωμα, αλλά και συμμετέχει σε ερυθρά, ροζέ και γλυκά κρασιά. Το Μαύρο Μοσχάτο συναντάται σχεδόν αποκλειστικά στην περιοχή της Καρδίτσας.
Ακολούθησε διάλογος με το κοινό, ενώ μετά το τέλος της ημερίδας ο Μορφωτικός Σύλλογος Σοφάδων προσέφερε παραδοσιακά εδέσματα.
Δράσεις για τα παιδιά
Στον υπαίθριο χώρο του Αρχαιολογικού Μουσείου, εξάλλου, πραγματοποιήθηκε διαδραστικό παιχνίδι με θέμα : «Το τραγούδι της άνοιξης». Τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να ζωγραφίσουν, να τραγουδήσουν και να δραματοποιήσουν το τραγούδι της άνοιξης στα ελληνικά και στα αγγλικά. Εμψύχωσαν οι παιδαγωγοί : Ειρήνη Καραδήμου και Μυρσίνη Χαρκοπλιά. Η συγκεκριμένη εκδήλωση οργανώθηκε από τον Μορφωτικό Σύλλογο Σοφάδων.
Η 4η Εαρινή Γιορτή της Φύσης, η οποία αφιερώνεται στην ανάγκη για δημιουργία τράπεζας παραδοσιακών σπόρων με σκοπό τη διάσωση, διάδοση και χρήση τους, συνεχίστηκε και το απόγευμα, με ακόμα περισσότερες εκδηλώσεις και δράσεις για μικρούς και μεγάλους.