Ενώ βρισκόμαστε στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης και της κοινωνικής ανάπτυξης σε πολλές χώρες της Ευρώπης και στην Ελλάδα, ο σχολικός αποκλεισμός και εκπαιδευτικός διαχωρισμός και η περιθωριοποίηση των Ελλήνων Τσιγγάνων Ρομά βρίσκεται σε ψηλά επίπεδα. Ο κοινωνικός αποκλεισμός και ο σχολικός διαχωρισμός είναι μια αναπόφευκτη πραγματικότητα για τους Έλληνες Ρομά. Η de-acto γκετοποίηση λειτούργει ως ένας από τους κύριους λογούς ότι τα περισσότερα μέλη αυτής της ομάδας συμμετέχουν στην ευημερία, στην κοινωνική ασφάλιση και στο εκπαιδευτικό σύστημα μόνο κατά ένα χαμηλό ποσοστό από το μέσο ορό του πληθυσμού. Η πρακτική αυτή εμποδίζει επίσης την ένταξη των παιδιών Ρομά στο σχολείο. Επίσης πολλά παιδιά Ρομά, χωρίς επαρκή και ειδική εξέταση της κάθε περίπτωσης οδηγούνται σε ειδικά γκέτο σχολεία. Ένα μέρος των παιδιών Ρομά φοιτά στο σχολείο. Πολλά παιδιά ρόμικης προέλευσης δεν φοιτούν στην προσχολική εκπαίδευση και εγγράφονται απευθείας στο δημοτικό σχολείο. Ταυτόχρονα, υπάρχουν και πολλά παιδιά που δεν υποστηρίζονται από τους γονείς τους να φοιτούν στο σχολείο, καθώς και μερικά παιδιά αντιμετωπίζουν σοβαρές επιφυλάξεις και δυσαρέσκειες που διαμορφώνουν την σχολική τους εκπαίδευση. Βασική παράμετρος για τις δυσκολίες των Τσιγγάνων μαθητών στη σχολική τάξη είναι οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι συνήθως έχουν ελάχιστη γνώση για τις ιδιαιτερότητες των Τσιγγάνων μαθητών ή και όταν έχουν βλέπουν αυτές τις ιδιαιτερότητες ως πρόβλημα στη διδασκαλία τους, βέβαια όχι όλοι οι εκπαιδευτικοί. Οι Τσιγγάνοι γονείς, ανεξαρτήτως φύλου, τοποθετούνται θετικά απέναντι στο θεσμό του σχολείου και τη χρησιμότητά του χωρίς να κάνουν διάκριση στη φοίτηση των παιδιών τους με κριτήριο αν είναι αγόρια ή κορίτσια. Αντιμετωπίζουν, βέβαια, σημαντικά προβλήματα με κυριότερα τις δύσκολες συνθήκες διαμονής και τα αρνητικά στερεότυπα που οι «άλλοι» έχουν πλάσει γι’ αυτούς. Στις δυσκολίες τους αυτές επιζητούν τη βοήθεια του κράτους και των ατόμων που είναι γύρω τους, εκπαιδευτικών και απλών πολιτών, καθώς επηρεάζουν την εγγραφή και την παραμονή τους στο σχολείο με τη συμπεριφορά τους.
Αναφορικά με την εκπαίδευση το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού (ειδικά σε μεγαλύτερες ηλικίες) εξακολουθεί να είναι αναλφάβητο, ενώ φαίνεται ότι η μη φοίτηση είναι ένα φαινόμενο που παρουσιάζει προοδευτική μείωση από γενιά σε γενιά, τα φαινόμενα ρατσισμού στα σχολεία, η έλλειψη κατάλληλης και μόνιμης στέγης κλπ. Παρά ταύτα η συμμετοχή τους στην εκπαίδευση δεν παρουσιάζεται επαρκής, έτσι ώστε να ενισχύσει και να βελτιώσει την επαγγελματική τους κινητικότητα και κατάσταση. Οι περισσότεροι μαθητές, 12 ετών και άνω, εγκαταλείπουν το σχολείο για να εργαστούν προκειμένου να συμπληρώσουν το εισόδημα της οικογένειας τους. Η φοίτηση γίνεται εξαιρετικά ευάλωτη σε εξωτερικούς και κοινωνικούς παράγοντες, όπως η μετακίνηση, τα οικονομικά προβλήματα που οδηγούν στην παιδική εργασία, η απόσταση από το σχολείο.
Συμφώνα με έρευνα του (Χαρίτου Παναγιώτη, 2013-2014), στο Παλιό και Νέο οικισμό Σοφάδων του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιο Θράκης κοινωνικής διοίκησης και πολιτικής επιστήμης, τα πορίσματα της έρευνας εντόπισαν και διαπιστώσαν 5 βασικούς λόγους γιατί οι προηγούμενες γενιές του 60’, 70’ 80’, 90’ των τσιγγάνων σταμάτησε ή δεν επισκέφτηκε καθόλου το σχολείο.
1) Λόγω αδυναμίας εγγραφής στα σχολεία εξαιτίας της έλλειψης Ελληνικής Ιθαγένειας.
2) Λόγω οικονομικής αδυναμίας και υποχρεωτικής εργασίας από τη σχολική ηλικία και η υποχρεωτική φροντίδα των νέων μελών της οικογένειας από τους μεγαλύτερους γιους και κόρες και ο μεγάλος αριθμός πολλών παιδιών σε μια οικογένεια.
3) Λόγω σύναψης προώρου γάμου και παντρειάς από τη σχολική ηλικία.
4) Λόγω των τακτικών και συχνών μετακινήσεων σε διαφορές πόλεις της Ελληνικής Επικρατείας και τέλος
5) η μη συνειδητοποίηση της ύπαρξης και της αναγκαιότητας του θεσμού του σχολείου.
Επίσης προχωρώντας η έρευνα έδειξε ότι η νέα γένια των Ρομά, 2000, 2010, 2014, 2015 στους Σοφάδες στις ημέρες μας εν έτη 2016 εξακολουθεί να παρουσιάζει σχολική διαρροή σε μεγάλο ποσοστό σε όλες τις σχολικές βαθμίδες, αναφέρουμε τους βασικούς λογούς που εμποδίζουν την φοίτηση των μαθητών στο σχολείο:
- σχολικός διαχωρισμός και οι φυλετικές διακρίσεις που υφίστανται οι μαθητές Ρομά από την ευρύτερη κοινωνία και την εκπαιδευτική κοινότητα
- οι στερεότυπες αντιλήψεις των γονέων των μη τσιγγάνων μαθητών προς τους μαθητές Ρομά.
- η αρνητική αισθητική του χώρου και η έλλειψη της κτηριακής υποδομής του 4ο δημοτικού σχολείου Σοφάδων παραδείγματος χάρη δεν διαθέτει το απαραίτητο και κατάλληλο εκπαιδευτικό εξοπλισμό όπως (υπολογιστές, ψηφιακά μέσα, πρότζεκτ κ.ά) καθώς επίσης δεν υπάρχει εξειδικευμένο και καταρτισμένο εκπαιδευτικό προσωπικό όπως καθορίζεται και αναγνωρίζεται στα πλαίσια της διαπολιτισμικής αγωγής-εκπαίδευσης και εκπαιδευτικής διαδικασίας μάθησης.
- νομαδικός τρόπος ζωής
- Γλωσσικές δυσκολίες
- Μη αποδοχή από το σχολικό περιβάλλον
- Μη αποδοχή από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.
Αυτοί είναι οι βασικότεροι λόγοι που εμποδίζουν περισσότερες από μία γενιές Ελλήνων Ρομά των Σοφάδων και όχι μόνο το να στερηθούν το πιο πολύτιμο αγαθό αυτό της γνώσης, της μόρφωσης και της παιδείας. Είναι γεγονός ότι, όταν άτομα ή κοινωνικές ομάδες παρεμποδίζονται στην ισότιμη συμμετοχή σε δημόσια και κοινωνικά αγαθά, πλήττονται από κοινωνικό και εκπαιδευτικό αποκλεισμό, ο οποίος είναι αποτέλεσμα ισχυρών ιδεολογιών και βέβαια έλλειψης πολιτικής βούλησης για απαραίτητες μεταρρυθμίσεις . Όσοι αποκλείονται, είτε εξαρχής από τη φοίτησή τους στο σχολείο είτε περιθωριοποιούνται σε δεύτερη φάση μέσα σ’ αυτό, επειδή έχουν ελάχιστες ή καθόλου ευκαιρίες επιτυχίας, βιώνουν τη σχολική αποτυχία και οδηγούνται σε πρόωρη διακοπή της φοίτησής τους).
Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το μείζον πρόβλημα αναλφαβητισμού παιδιών και γονέων Ρομά, για να μειωθεί η σχολική διαρροή των Τσιγγανόπουλων σε όλες τις σχολικές βαθμίδες και για να επιλυθεί το πρόβλημα εκπαίδευσης της Τσιγγάνικης κοινωνίας, χρειάζεται να σχεδιαστεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα – σχέδιο στρατηγικής κοινωνικής-εκπαιδευτικής πολιτικής αντιμετώπισης από την αρχή, την βάση και τη ρίζα του προβλήματος όπως το βιώνουν οι μαθητές και γονείς των παιδιών και όπως το αναφέρουν οι εκπαιδευτικοί που το αντιμετωπίζουν σε καθημερινή βάση.
Αβίαστα λοιπόν οδηγούμαστε στο συμπέρασμα, όπου μόνο αν ποτέ η Ελληνική Πολιτεία κατορθώσει με κοινωνικό και ανοιχτό διάλογο από κοινού, μαζί με τους ίδιους τους Τσιγγάνους Πολίτες, και τους ίδιους εκπαιδευτικούς που εμπλέκονται στην εκπαίδευση μαθητών Ρομά, σχεδιαστεί μια στρατηγική παρέμβαση και αντιμετώπιση του προβλήματος της εκπαίδευσης των μαθητών Ρομά, με στόχο τις τεκμηριωμένες εκπαιδευτικές ανάγκες της τσιγγάνικης μαθησιακής κοινότητας για άμεση, ομαλή και γρήγορη εκπαιδευτική ένταξη των Τσιγγανόπουλων στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό σύστημα, αντανακλώντας ως αντίκτυπο και αγγίζοντας την κοινωνία. Γίνεται επομένως εύκολα αντιληπτό πως με τη συμμετοχή και τη συναίνεση των ίδιων των τσιγγάνων και των ίδιων των εκπαιδευτικών στο σχεδιασμό των προγραμμάτων εκπαιδευτικής ένταξης των μαθητών Ρομά η Ελλάδα θα καταφέρει να εντάξει γρήγορα και ομαλά τους Έλληνες Τσιγγάνους στο Ελληνικό υποχρεωτικό Εκπαιδευτικό σύστημα και στο υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο της κοινωνίας παράγοντας με αυτό τρόπο νομοταγείς και συνεπείς Τσιγγάνους πολίτες, που θα σέβονται τα δικαιώματα των άλλων και θα αναγνωρίζουν τις υποχρεώσεις τους, τις ηθικές αρχές και τις κοινωνικές αξίες του αξιακόυ συστήματος. Διαφορετικά με τη συσσώρευση και τη συγκέντρωση μαθητών Ρομά σε αμιγής και γκέτο σχολεία στην Ελλάδα θα αναπαράγονται ειδικοί, ανίκανοι και γκέτο μαθητές με ότι συνεπάγεται είτε αυτό λέγεται αποκλείνουσα συμπεριφορά είτε αυτό λέγεται παραβίαση του νόμου.
Χαρίτος Παναγιώτης
Εντεταλμένος Δημοτικός Σύμβουλος
Καθ ‘όλης αρμοδιότητας για θέματα Ρομά.
Δήμου Σοφάδων
Απόφοιτος του τμήματος
Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης
Με κατεύθυνση στην κοινωνική εργασία
( κοινωνικός λειτουργός)
Δ.Π.Θ