Όταν σκεφτόμαστε ταξίδια σήμερα, το πρώτο που μας έρχεται στο μυαλό είναι τα ξενοδοχεία που θα μείνουμε. Άραγε όμως τι γινόταν σε παλαιότερες εποχές; Και πως ήταν η Καρδίτσα τότε; Πόσα χάνια λειτουργούσαν και ποιους εξυπηρετούσαν;
Οι άνθρωποι ταξίδευαν και διανυκτέρευαν σε «χάνια» τα οποία βρίσκονταν πάνω στους κομβικούς δρόμους και αποτελούσαν σταθμούς ανάπαυσης του ταξιδιού για τους Έλληνες και ξένους περιηγητές και εμπόρους.
Η λέξη «χάνι», προέρχεται από την τουρκική λέξη hun και σημαίνει πανδοχείο.
Τα χάνια, ξύλινα οικήματα στην αρχή, αργότερα λιθόκτιστα, ισόγεια ή δίπατα με δίριχτη κεραμοσκεπή, στήνονταν κατά το πλείστον σε «οδικές αρτηρίες» της εποχής.
Διέθεταν στάβλους ή απλά μια περιφραγμένη αυλή όπου άραζαν τα κάρα και έδεναν τα άλογα και τα υπόλοιπα ζώα των ιδιοκτητών και των διερχομένων, οι οποίοι έτσι μπορούσαν να βρουν κατάλυμα ύπνου και φαγητό.
Τους διερχόμενους εξυπηρετούσαν οι χαν(ι)τζήδες (=ιδιοκτήτες χανιών), οι οποίοι ήταν σημαντικοί πληροφοριοδότες για τους διερχόμενους.
Τα πιο καλά χάνια είχαν και ένα δωμάτιο στην είσοδο, που είχε ως σκοπό να συγκεντρώνει τους πελάτες για να συζητούν θέματα που θα τους ενδιέφεραν. Εκεί έπιναν και το ρόφημά τους, τσάι ή καφέ. Στο κατώι διατηρούσαν το μαγειρείο και στο ανώι τα υπνοδωμάτια.
Σιγά – σιγά τα χάνια μετεξελίχθηκαν σε «εμπορικά κέντρα» της εποχής, με τους διερχόμενους εφόσον περνούσαν κάποιες ώρες εκεί, να γνωρίζονται και να κλείνουν συμφωνίες μεταξύ τους αλλά και να πουλάνε τα γεννήματά τους.
Πως ήταν, λοιπόν, η παλιά Καρδίτσα και πόσα χάνια λειτουργούσαν τότε;
Αφορμή γι ΄ αυτή μας την έρευνα στάθηκε … ένα «απομεινάρι» εκείνης της εποχής.
Περπατώντας επί της οδού Κουμουνδούρου, στην πόλη της Καρδίτσας, παρατηρήσαμε, τις τελευταίες μέρες, κάποιες δέστρες, τα σημεία, δηλαδή, πάνω στα οποία δένανε τα ζώα.
Το γεγονός αυτό στάθηκε η αφορμή για την έρευνά μας και ούτε που φανταζόμασταν πόσα πολλά και ενδιαφέροντα θα προέκυπταν.
Λίγο πριν την ανακατασκευή των πεζοδρομίων, που αυτό το διάστημα τα συνεργεία βρίσκονται ακριβώς εκεί, στην Κουμουνδούρου, το ψάξαμε και ανακαλύψαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα πτυχή της Καρδίτσας του τότε.
Το Ηχόραμα 100,8 απευθύνθηκε στον Λάμπρο Γριβέλλα, ερευνητή, συνταξιούχο εκπαιδευτικό, που θυμόταν με κάθε λεπτομέρεια τα χάνια και ειδικότερα το χάνι που λειτουργούσε στην Κουμουνδούρου.
Ο κ. Γριβέλλας μίλησε στην εκπομπή «Μεσημεριανό Μαγκαζίνο» με τη Βάσω Μπαλαμπάνη και μας εξιστόρησε συγκλονιστικά γεγονότα.
Πιο αναλυτικά, η αφήγηση του Λάμπρου Γριβέλλα στο Ηχόραμα 100,8 έχει ως εξής:
Το Χάνι της Βαγιάκαινας στην Κουμουνδούρου
«Επειδή εγώ, ήδη από το 1947, που ήρθα στην Καρδίτσα, κυκλοφορούσα στην οδό Κουμουνδούρου, συνήθως πήγαινα και ερχόμουνα στο σχολείο, στο Γυμνάσιο, θυμάμαι πολύ καλά τα Χάνια που υπήρχαν.
Το πιο μεγάλο ήταν το Χάνι της Βαγιάκαινας (έτσι τη λέγαμε εμείς).
Βαγιάκος πρέπει να λέγονταν ο άντρας της ο οποίος είχε πεθάνει.
Και η θεία του συντηρούσε το Χάνι.
Αυτό το Χάνι ήταν απέναντι από ένα γνωστό σούπερ μάρκετ που είναι εκεί στην Κουμουνδούρου, εκεί όπου υπάρχει και το καφενείο ΄΄Ο Φούντας΄΄.
Εκεί ακριβώς ήταν το Χάνι.
Κατεδαφίστηκε το Χάνι και χτίστηκε πολυκατοικία.
Τι ήταν το Χάνι τώρα;
Ήταν ένα οικοδόμημα ισόγειο, με ημιώροφο.
Όλο το ισόγειο, που ήταν αρκετά μεγάλο σε έκταση, γύρω στα 150 τετραγωνικά, ήταν μονοκόμματο και είχε μια μεγάλη είσοδο από την οποία έμπαιναν άνθρωποι με ζώα.
Φιλοξενούσε τα ζώα και τους αγωγιάτες.
Αυτοί οι άνθρωποι ήταν χωρικοί που κατέβαιναν από τα χωριά των Αγράφων.
Και όπως έμπαιναν στην πόλη, έφθαναν κατευθείαν στην Κουμουνδούρου.
Η δε Κουμουνδούρου της εποχή εκείνης, το χειμώνα ιδιαίτερα, όπου κυκλοφορούσαν πάρα πολλά άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια και τα λοιπά, δεν είχε άσφαλτο.
Είχε, βέβαια, μια επίστρωση με πέτρες αλλά αυτή δεν εμπόδιζε τη λάσπη, που μετέφεραν τα ζώα, να είναι περίπου πέντε πόντους τουλάχιστον μόνο λάσπη.
Η είσοδος αυτή είχε μια αλυσίδα χοντρή η οποία κρεμόταν στο μέσο της εισόδου, από πάω, και έφθανε περίπου στο ύψος του στήθους ενός ανθρώπου μετρίου αναστήματος.
Από εκεί είχε μια άλλη αλυσίδα, από τα αριστερά προς τα δεξιά, και σχημάτιζε ένα ανάποδο Τ.
Όλο αυτό είχε σκοπό να μπορούν, βέβαια, να περνούν οι άνθρωποι από κάτω αλλά δεν μπορούσαν ούτε να μπουν ούτε να βγουν ζώα.
Αυτό συνέβαινε διότι, όπως υποθέτω, πολλοί χωρικοί ΄΄πονηροί΄΄, όταν ήταν απασχολημένη η ιδιοκτήτρια, έλυναν το ζώο τους και έμπαιναν κρυφά, χωρίς να πληρώσουν.
Γύρω-γύρω στο ισόγειο ήταν τα παχνιά των ζώων, δηλαδή κυβωτιόσχημοι θάλαμοι μικροί, 1 χ 1, όπου εκεί είχε και ένα κρίκο όπου έδεναν το ζώο μέσα και στο παχνί έβαζαν την τροφή του.
Και πλήρωναν ένα αντίτιμο που λέγονταν Χανιάτικο.
Επάνω στον ημιώροφο (είχε μια σκάλα) ήταν γύρω-γύρω σε ύψος τριών μέτρων περίπου από τη βάση του κτιρίου και ήταν όπως είναι τα Πηλιορείτικα τα σπίτια, ανοιχτό προς τα μέσα.
Εκεί διανυκτέρευαν οι αγωγιάτες.
Το Χάνι δεν παραχωρούσε ούτε σκεπάσματα ούτε κρεβάτι.
Ο καθένα ό,τι είχε μαζί του.
Το παλτό του είχε, την κάπα του, το σακάκι του, ό,τι είχε. Με αυτό κουκουλώνονταν.
Βέβαια, πρέπει να πούμε ότι το Χάνι το χειμώνα είχε ζέστη. Ανέβαινε η θερμότητα.
Είχε ζέστη από την αναπνοή και από την κοπριά των ζώων.
Όλα αυτά ανέδυαν εσωτερική θερμότητα.
Και κοιμόντουσαν εκεί αυτοί.
Τώρα, η ιδιοκτήτρια μαγείρευε, κυρίως τις Τετάρτες που ήταν το παζάρι το Καρδιτσιώτικο.
Μαγείρευε μια φασολάδα σε μια μεγάλη χύτρα και τους τάϊζε. Πληρωμένη, φυσικά, και αυτή.
Εδώ τελειώνουν οι υπηρεσίες του Χανιού.
Όλοι όσοι κατέβαιναν από τα χωριά έπρεπε να βάλουν το ζώο στο Χάνι γιατί δεν είχαν και που να το αφήσουν.
Ήταν και μια ασφάλεια. Και δεν ήταν και πολύ ακριβό.
Αυτό ήταν το Χάνι της Βαγιάκαινας.
Η οποία Βαγιάκαινα, εγώ θυμάμαι ότι είχε δυο θυγατέρες. Η μία σπούδασε και ήταν καθηγήτρια Φιλόλογος και η άλλη έμενε εκεί, στο Χάνι, μέχρι τα τελευταία χρόνια που κατεδαφίστηκε και δεν ξέρω τι απέγινε μετά.
Απέναντι στον Άγιο Γεώργιο, στην Εκκλησία, προς το νότιο μέρος, όλο το τετράγωνο εκείνο ήταν ιδιοκτησία των Μυλωνέων.
Εκεί, λοιπόν, στον εσωτερικό χώρο υπήρχε Χάνι.
Στην Καρδίτσα τότε υπήρχαν πολλά Χάνια. Γιατί υπήρχαν και πολλά ζώα.
Αυτά τα δυο ήταν στην Κουμουνδούρου».
Η παλιά Καρδίτσα δεν είχε πολυκατοικίες
«Αυτά όλα κατεδαφίστηκαν όταν η Καρδίτσα άρχισε να μεταμορφώνεται.
Η παλιά Καρδίτσα δεν είχε πολυκατοικίες.
Το πιο ψηλό κτίριο ήταν το σημερινό ΄΄ΠΑΛΑΣ΄΄.
Όπως και η ΄΄ΆΡΝΗ΄΄.
Τα υπόλοιπα ήταν χαμόσπιτα.
Υπήρχαν ορισμένα αρχοντόσπιτα και κάτι λίγα σώζονται ακόμα.
Πέτρινα. Και όλα τα υπόλοιπα ήταν χτισμένα με πλινθοδομή (ωμά τούβλα, ωμή λάσπη και τα ξέραινε ο ήλιος).
Η κατάσταση αυτή άλλαξε, κυρίως, από τη δεκαετία του 1960 και μέσα στη δεκαετία του 1970.
Αλλά, μετά το 2000, η πολυκατοικία άρχισε να προσχωρεί, τετράγωνο-τετράγωνο, προς τα έξω.
Η ανάπτυξη, βέβαια, μιας πόλης πρέπει να συνδυάζεται με τις παραγωγικές μονάδες της πόλης.
Να βρίσκουν, αυτοί που έρχονται από τα χωριά, εργασία.
Οι περισσότεροι τότε ζούσαν σε χαμόσπιτα, γι ΄ αυτό και, όταν άρχισε η ανάπτυξη της Αθήνας, έφυγαν από την Καρδίτσα τεχνίτες για την πρωτεύουσα και η Καρδίτσα δεν είχε εργασίες σοβαρές».
Ήταν μια άλλη Καρδίτσα
«Ήταν μια άλλη Καρδίτσα.
Όμως, την εποχή που εγώ ήρθα στην Καρδίτσα, το 1947, σε ηλικία 12 ετών, ο Καρδιτσιώτικος πληθυσμός ήταν διαφορετικός.
Και αυτό είναι κάτι φυσικό διότι αναμειγνύεται ο περισσότερος πληθυσμός με διαφορετικές νοοτροπίες και λοιπά.
Ήταν άνθρωποι αγνοί.
Εγώ, προσωπικά, έτυχε ο πατέρας μου, επειδή ήταν ανάπηρος πολέμου, είχε αγοράσει ένα οικόπεδο και έχτισε στον συνοικισμό των προσφύγων ένα σπιτάκι και μέναμε σε δικό μας σπιτάκι.
Αλλά οι περισσότεροι μαθητές από τα χωριά, και μετά τον Εμφύλιο, το 1950, και νωρίτερα ακόμα, πλήθος χωριατόπαιδα φοιτούσαν στο Γυμνάσιο. Το μοναδικό Γυμνάσιο Αρρένων.
Υπήρχε ένα Γυμνάσιο Αρρένων και ένα Θηλέων.
Ήταν περισσότεροι από 1.000 μαθητές τότε.
Εγώ είμαι από τη Ραχούλα, και ενώ σήμερα είναι ζήτημα να έχει πέντε παιδιά, τότε είχε περισσότερους από 40 μαθητές του Γυμνασίου.
Το δε Δημοτικό σχολείο, έφθανε τους 180 μαθητές.
Βλέπετε, τη διαφορά και την ΄΄αιμορραγία΄΄ του πληθυσμού».
